KURUGA OMU KABI KUZA OMU BIKORWA; UGANDA AINE KUHINDURAMU OMU BIRAGIIRO
AHABW’ENKI UGANDA NEEYETENGA EMPINDAHINDUKA OMU BY’OKWERINDA KWABANTU AHA MIRIMO EI BARIKUKORA???

Nebya : Evans Twineamatsiko
Kurugirira aha rwipoti ya Poriisi eyebyaha guudo omwaka 2024, butandu zirikurenga 25,107 zikaba aha nguudo za Uganda. Omwaka 2024 butandu zahagundo zikeyongyera n’obucweka 6.4% wagyeranisa nomwaka 2023 ahu bwabaire buri obucweka 4.4%. Eki kiretiire abanya Uganda bayongyera kwebuza ekiri aha guudo hamwe noku amateeka garikutwazibwa

Ahabw’okufa kwa Rajiv Ruparelia, omushuubuzi, omugabi w’obuhwezi, kandi omwe aha beebembezi bato abarikukirayo oburungi omu Uganda, nikyetengyesa ngu Gavumenti y’a Uganda egarukye eshwijume ebiragiiro byayo ebiyatiireho namunonga ebyo ebirikukwata aha magara gabakozi abarikukora omu bitongore ebirikwombeka.
Okufa kwa Rajiv, okwabaireho ahabwa butandu y’ahanguuto erikuteekwateekwaho kuba yabeireho ahabw’obutaba n’obubonero aha guuto n’obutakora kurungi, nikyoreka oburemeezi bw’omutaano omu kutaho omutindo gw’eby’okwerinda aha nguuto hamwe n’emyanya eyibarikuba nibombekyeramu.
Ekyabaireho tikishemereire kureebwa nk’ekintu kikye. N’omuranga gw’amaani, ogurikwimutsya buryomwe Weena kugiira ekiyakora. Obwire obwingi eguuto omu Uganda nizombekwa kwonka obumwe noshanga hatariho obubonero oburikwetegyerezibwa gye obu omuvuugi wa motoka aine kukuratiira nka ; okuhindura emihanda, ebitaara by’okurabura, engyenderwaho y’okureeberera sipiidi nainga (MOT (Maintenance of Traffic) erikwetegyerezibwa gye, emifuregye etarikworekwa, emihingo etarikwetegyerezibwa, hamwe n’abateezi b’ebendera abatariho.
Obu n’oburemeezi buhango munonga oburikuretera abavugi b’ebyiiruka abarikugyenda n’ebigyere baaza omu kabi kandi aku gavumenti erikubaasa kwetantara. Embeera eriho obwahati ey’eby’okwerinda omu Uganda terikumara, kureka n’ey’akabi aha magara gaba nya Uganda.
Oijuke ngu ekiragiro ky’eby’okwerinda n’eby’amagara gabantu aha mirimo omu Uganda ekyahiguzibwe omu 2006 (OSHA) nikyoreka gye omuringo gw’okurinda abakozi n’abantu boona, oburemeezi oburi aha mirimo, otwariiremu n’oburi omu by’okwombeka. Eky’obusaasi kandi ekirikutangaza nokushanga ngu abarikukwatisa ebiragiro ebi tibarikwebaasa, kandi abarikugyezaho bakorobera ebiragiro n’abekundiire, nainga tibarikubikuratira kurungi.
Ekiragiro eki nikyoreka ngu abakozi boona hamwe n’abapateine bashemereire kukorera omu mbera nungi, kwonka emyanya mingi y’okwombekamu, namunonga ey’ahanguuto z’abantu boona, neremwa kuhikiiriza emitindo y’eby’okwerinda.

EKIZIBU KY’OMUTAANO EKIRIKWETENGWA KUGARUKWAMU
Ekizibu tikiri omu bikorwa by’okunagaijura byonka, kureka n’eibura ry’entebekanisa n’embaririra. Tihariho tiimu eyehaireyo, erikujunanizibwa aha kukyebera emyanya eibarikuza kwombekamu eguuto bukiri kare. Eki nikihereza obugabe ba konturakita kukoresa obwangu nekigyendererwa kyokutuubya aha nshohoza kukira amagara g’abantu.
Obu nibwe obwire obu minisiture y’ekikura ky’abantu, abakozi hamwe n’entunguuka y’abantu, erikureeberera eby’okwerinda aha mirimo, okukora omurimo gwayo nkoku kishemeraire. Minisiture eshemereire kukorera hamwe na minisiture y’eby’engyenda, ekitongore ekirikujunanizibwa ahaby’enguuto ekya UNRA hamwe n’ab’obushoboroozi omu byaro, kugira ngu eby’okwerinda bigume biri omu purogyekiti, tutarikwebwa purogyekiti z’abantu buntu, nk’okwombeka enju.
Ahabwenshonga ezi Gavumenti eshemerire kukora ebi;
- Okutandikaho akakiiko k’eihanga akarikureeberera eby’okwerinda: Tiimu etendekirwe kurungi kandi eine eby’okukoresa ebirikumara, eshemereire kutandikwaho okukyebera emyanya y’okwombekamu. Okucondooza oku kushemereire kutwariramu okushwijuma okukuratira ebiragiro, okushwijuma akabi akarikubaasa kubaho, hamwe n’okukuratira ebiragiro.
- Okutoorana abakozi b’eby’okwerinda abarikwetegyerezibwa: Buri kampuni y’okwombeka, yaaba ey’omwihanga nainga ey’aheeru eihanga , eshemereire kutoorana omwebembezi w’eby’okwerinda orikwetegyerezibwa ahari buri mwanya ogurikukorerwamu purogyekiti. Omuntu ogu ashemereire kutendekwa omu by’okwerinda aha mirimo, ahabwe obushoborozi bw’okukora, kandi akajunanwa ahabw’ebikorwa ebitahikire.
- Okureetaho oburyo burungi bw’okureeberera ebiiruka (MOT): Purogyekiti z’okwombeka enguuto tizishemereire kutandiika hatariho enteekateeka ya MOT erikwetegyerezibwa kandi erikwikirizibwa. Eki nikitwariramu ebipande ebirikworeka amaani, ebirikuzibira, ebitaara by’okurabura, okukyendeeza aha sipiidi hamwe n’abarikureeberera ebyiiruka. Okuremwa kukuratira ebiragiro, kishemereire kureetaho okwemereza emirimo ahonaaho. Okukyebera omwanya ogu kushemereire kukorwa tiimu ya OSHA.
- Okwongyera obujunanizibwa omu biragiro: Kampuni ezitarikufayo aha biragiro by’okwerinda, zishemereire kufubirwa munonga, otwariiremu okuzibira emirimo yaazo, okushashura omutango gw’amaani, hamwe n’okujunaanwa omushango. Twine kuheereza obutumwa bw’amaani ngu okuhenda ebiragiro by’eby’okwerinda tiburemeezi bw’obwebembezi bwonka, n’ebikorwa by’okunagaijura ebirikuteeka amagara omu kabi. Reka turinde amagara g’abanya Uganda.
- Okwegyesa abantu n’okubahabura ahaby’okwerinda: Gavumenti hamwe n’ebitongore by’abantu buntu, bishemereire kuta esente omu kuhwera abantu kwegyesa abarikukoresa enguuto hamwe n’abakozi b’enguuto aha bikwatireine n’okwerinda. Omwanya ahu butandu eyaretiire omuntu yaafa gukaba gutwire omumbera egyo kumara obwire bwingi, kwonka abantu bakaba batarikumanya ahu bashemereire kutwara enshonga nk’ezi kugira ngu zitakabaho. Reka tukore ehururu okureeba ngu ebintu nk’ebyo nibibaho omu ihanga ryona.
- Kozesa enkora nungi y’ensi yoona: Uganda eshemereire kureeba ngu ekoresa enkora nungi kuruga omu bitongore nka OSHA (Occupational Safety and Health Administration) omuri United States. Enkora egi eyorekire ngu neekora munonga omu kukyendeeza butandu aha mirimo kandi neebaasa kukorwa kurugiirira aha nshonga za Uganda.
Omuhendo gw’okutakora nigupimirwa omu magara
Haaba hataine ekihindukiire, nitwija kugumizamu nitufeerwa ebiteekateeko ebirikwetegyerezibwa n’amagara g’abantu abataine rubanja, ahabw’oburemeezi oburikubaasa kwetantarwa. Okufeerwa Rajiv Ruparelia n’ekikangabwa ky’eihanga, ti ahabw’oku yaabaire ari, kureka n’ahabw’okugira ngu okufa kwe kukaba nikubaasa kuzibirwa.
Tikirikwikirizibwa ngu amagara g’abantu gariyo nigafa ahabw’akabi akatarikureebwa hamwe n’entwaza y’eby’okwerinda etariho. Twaba nitugyenda omu maisho n’entunguuka y’eihanga, tushemereire kureeba ngu eby’okwerinda byateebwa omu nkora.
N’ahabw’ekyo ninshaba;
• Minisiture y’eby’emirimo n’eby’engyenda okushwijuma purogyekiti z’enguuto ezirikugyenda omu maisho, okureeba ngu nizikuratira ebiragiro by’eby’okwerinda.

• Minisiture y’ekikura ky’abantu, abakozi hamwe n’entunguuka y’abantu, okureetaho enkora y’okushwijuma eby’okwerinda omwihanga ryona, n’okushohoza ripoota z’eby’okwerinda buri mwaka.
• Kampuni zoona ez’okwombeka zishemereire kwebembeza eby’okwerinda, barikutoorana abakozi b’eby’okwerinda abatendekirwe kandi bakaheerezayo ebihandiiko ebirikukwata aha by’okwombeka kugira ngu abantu babishwijume.
• Omwebembezi w’eihanga rya Uganda, aine kurugayo akakoresa obushoborozi , okuheereza eiraka rye n’obwebembezi omu kureeba ngu enshonga egi yakorwaho ahonaaho aha rurengo rw’ahaiguru.
Omuhandiiki Evans Twineamatsiko n’omunya Uganda, inginiya. obwahati naakora nekitongore ekya National Technologies omwihanga rya United States of America.
Ahabw’okugira obukugu omu kwebembera purogyekiti z’ebyombeko ebikuru, otwariiremu ebyoma by’okukoresa amaisho, ebyombeko hamwe n’okwombeka omuri Washington, D.C
Ebiteekateeko byangye nibigyendera aha bikwatireine n’eby’okwerinda omu nsi yoona kandi bikakwatanisa n’emitwarize mirungi y’ensi yoona. Uganda eine obushoboorozi bw’okwikiriza n’okuta omunkora emitindo niyo emwe. Obwire bw’okukora n’obwahati. Ahabwenki hatariho obubonero oburikworeka amaani g’eizooba aha mwanya gw’okwombekamu enguuto aha rurengo oruhikire?
Evans Twineamatsiko
Engineer |MBA| PMP® Certified Project Manager | OSHA 30 Construction | Safety Advocate
https://shorturl.fm/j3kEj